Οι αντιλήψεις σε μια σύγχρονη προοδευτική κοινωνία για ίσα δικαιώματα, ίση μεταχείριση και ίσες δυνατότητες όλων των πολιτών έρχονται σε αντίθεση τόσο με τις προκαταλήψεις του παρελθόντος όσο και μ' αυτές που γεννάει ο σύγχρονος τρόπος παραγωγής. Και είναι αυτές ακριβώς οι αντιλήψεις που κά¬νουν επιτακτική την ένταξη των αναπήρων στο κοινωνικό σύνολο και την κατα¬πολέμηση των κάθε είδους προκαταλήψεων.
Στον ελλαδικό χώρο, ακόμα και σήμερα, συγκρούονται δύο διαφορετικές αντιλήψεις όσον αφορά στο γενικότερο θέμα της ένταξης και της αποκατάστα¬σης των αναπήρων. Η μια άποψη ξεκινάει από την αντίληψη ότι τα ανάπηρα άτομα έχουν τη δυ¬νατότητα να ζήσουν μιαν ανεξάρτητη και κανονική ζωή.
Η άλλη, που ονομάζεται και ιδεολογία της προστασίας, θεωρεί ότι το να ζή¬σει το ανάπηρο άτομο μια κανονική ζωή (όπως οι μη ανάπηροι) είναι κάτι μη ρεαλιστικό και υποστηρίζει την άποψη της οργάνωσης του ατόμου με αναπη¬ρία μέσα σε ομάδες ή οργανώσεις των αναπήρων έξω από την κοινωνία των «υγιών». Αυτές οι δύο απόψεις αντιπροσωπεύουν τις τάσεις της σημερινής κοινωνίας σχετικά με τους ανάπηρους.
Επειδή στην κοινωνία δεσπόζουν οι αντιλήψεις για την απομόνωση των ανα¬πήρων (και των μειονοτήτων γενικότερα), γι' αυτό και η κοινή γνώμη υποστηρίζει βασικά την ιδεολογία της προστασίας και γι' αυτόν ακριβώς το λόγο παρεμπο¬δίζεται και η ένταξη των αναπήρων στο κοινωνικό σύνολο. Έτσι, πολλά ανάπη¬ρα άτομα μεγαλώνουν σε ιδρύματα. Τα περισσότερα από αυτά είναι τόποι προστασίας και συντήρησης (φιλανθρωπικά ιδρύματα) που απομονώνουν τους τροφίμους τους από την κανονική ζωή.
Πολλά από αυτά τα ιδρύματα προωθούν μια κατάσταση «γκετοποίησης» των αναπήρων, γιατί τους αφαιρούν κάθε δυνατότητα επαφής με μη ανάπη¬ρους. Με βάση την ελληνική και διεθνή πείρα, η εργασία χια την ένταξη των ανα¬πήρων στην Ελλάδα πρέπει να αποκλείσει την ιδεολογία της προστασίας. Σκο¬πός μας πρέπει να ναι η ένταξη των αναπήρων στο κοινωνικό σύνολο. Ο σκο¬πός αυτός πηγάζει από τα δικαιώματα του ατόμου σε μια σύγχρονη προοδευτι¬κή κοινωνία χια κοινωνική περίθαλψη, εκπαίδευση, επαγγελματική κατάρτιση και απασχόληση και χια ίση μεταχείριση.
Οι ανάπηροι, χια πολλούς, αποτελούν μια ιδιαίτερη μειονότητα, η οποία δεν παρουσιάζει τα χαρακτηριστικά εθνικών ή θρησκευτικών μειονοτήτων και οι προκαταλήψεις που αντιμετωπίζουν είναι διαφορετικές απ' αυτές που αντιμε¬τωπίζουν οι άλλες μειονότητες.
Η κοινωνική αντίδραση απέναντι στους ανάπηρους αποτελεί στοιχείο λαν¬θασμένης συνείδησης της κοινωνίας.
Βέβαια η στάση των μη αναπήρων απέναντι στους ανάπηρους ανθρώπους διαφοροποιείται ανάλογα με το είδος της αναπηρίας. Για παράδειγμα, η αντί¬δραση απέναντι στα άτομα με λειτουργικές αναπηρίες, π.χ. που αφορούν τις αι¬σθήσεις, είναι λιγότερο αρνητική απ' αυτή σε σχέση με τα άτομα που έχουν εμ¬φανείς σωματικές αναπηρίες ή έχουν νοητική καθυστέρηση. Στην κοινωνία δημιουργούνται ορισμένα στερεότυπα που ισχύουν ως κοινωνικές αξίες, και/ή ως κοινωνικά πρότυπα. Η αναπηρία είναι μια κατάσταση που δεν ανταποκρίνεται σ' αυτά τα πρότυπα και επομένως αντιμετωπίζεται ως πρόβλημα κοινωνικών αξιών. Η στάση των μη αναπήρων απέναντι στους ανάπηρους ανθρώπους μπορεί να εξηγηθεί στο επίπεδο ειδικών αξιών ενός πολιτισμού.
Οι αξίες ενός πολιτισμού δεν είναι στατικές. Αλλάζουν με τις κοινωνικο-οικονομικο-πολιτικές συνθήκες και ακολουθούν την ιστορική εξέλιξη. Οι σημερινές προκαταλήψεις απέναντι στους ανάπηρους ανθρώπους έχουν ιστορική προέ¬λευση και ξεκινούν από πολύ παλιά. Ας θυμηθούμε τη στάση των αρχαίων Σπαρ¬τιατών απέναντι στους ανάπηρους, τις θέσεις του Πλάτωνα στην Πολιτεία2 και τη μεσαιωνική αντίληψη ότι ο ανάπηρος πληρώνει κάποιες αμαρτίες.
Ταυτόχρονα, στη σύγχρονη κοινωνία με την εμπορευματοποίηση των πά¬ντων ο. αξίες του ανθρώπου μετριούνται, σύμφωνα με τη δυνατότητα παραγωγής. Οι ανάπηρο., όντας ελάχιστα ενταγμένοι στη διαδικασία παραγωγής, θεω¬ρούνται άνθρωποι μειωμένης αξίας.
Η κοινωνική Βοήθεια δεν πρέπει να περιορίζεται στη διατροφή και στην κηδεμόνευση των αναπήρων. Θα πρέπει να 'να, τέτοιου είδους που να ενεργοποιούν, το ίδιο το ανάπηρο άτομο, να είναι, εξυπηρέτηση χια την αυτοεξυπηρέτηση. Γιατί αν το ανάπηρο άτομο είναι, καλά πληροφορημένο και θελήσει το ίδιο την εκπαί¬δευση του και την επαγγελματική του αποκατάσταση, τότε οι πιθανότητες ευτυ¬χίας είναι πολύ μεγάλες. Το παραπάνω Βέβαια αποτελεί πολύ γενικό θέμα που αφορά τις ανθρώπινες σχέσεις στην κοινωνία μας.
Αθηνά Ζώνιου-Σιδέρη, Οι ανάπηροι και η εκπαίδευση τους, εκδ. Ελληνικά Γράμματα, Αθήνα, 1998
1. Η έννοια «ανάπηρος» χρησιμοποιείται σκόπιμα αντί της χιλιοειπωμένης σήμερα «Άτομα με ει¬δικές ανάγκες». Πιστεύεται ότι η συνήθης ορολογία με την αοριστία της μπορεί να μη φορτίζει συναισθηματικά αλλά δε δίνει ουσιαστικό περιεχόμενο σε μια έννοια.
2. «... τα παιδιά των κατώτερης ποιότητας ανθρώπων καθώς και κάθε ανάπηρο παιδί που θα γεν¬νηθεί από τους άλλους θα το κρύψουν, όπως είναι και σωστό, σε τόπο μυστικό, μακριά από κά¬θε μάτι...» (μετ. Α. Γεωργούλη, Πολιτεία, 5ο βιβλ. IX, 460).
Θέματα
1. Να ενημερώσεις την τάξη σου για το περιεχόμενο του κειμένου με γραπτή περίληψη του σε 120-150 λέξεις.
2. Ποιες είναι, συμφωνά με το κείμενο, οι δύο αντιλήψεις για το θέμα της έντα¬ξης και της αποκατάστασης των αναπήρων;
3. Με ποιο ισχυρό επιχείρημα τεκμηριώνει η εγγραφέας την άποψη της: «σκο¬πός μας πρέπει να 'ναι η ένταξη των αναπήρων στο κοινωνικό σύνολο»;
4. Με ποιον τρόπο αναπτύσσεται η έκτη παράγραφος («Επειδή στην κοινωνία κανονική ζωή») του κειμένου και με ποια συλλογιστική πορεία (παραγωγική ή επαγωγική) συμπεραίνει η συγγραφέας: «Έτσι, πολλά ανάπηρα άτομα μεγαλώνουν σε ιδρύματα»;
5. Για ποιο λόγο χρησιμοποιούνται τα αλλεπάλληλα παραδείγματα στη δέκα¬τη παράγραφο («Βέβαια η στάση... ενός πολιτισμού») του κειμένου;
6. Να γράψεις μία αντώνυμη για καθεμιά από τις παρακάτω λέξεις: ανάπηρος, προοδευτικός , μειονότητα , εξέλιξη
7. Να χρησιμοποιήσεις σε προτάσεις τις λέξεις προκατάληψη, δεσπόζω (κυ¬ριολεκτικά ή μεταφορικά), τρόφιμος.
8. «Η κοινωνική βοήθεια δεν πρέπει να περιορίζεται στη διατροφή και στην κηδεμόνενση των αναπήρων. Σκοπός μας πρέπει να 'ναι η ένταξη των ανα¬πήρων στο κοινωνικό σύνολο». Σε ένα κείμενο με 500 λέξεις περίπου να σχο¬λιάσεις τις απόψεις που εκφράζονται στο απόσπασμα και να προτείνεις τρό¬πους για την ένταξη των αναπήρων στο κοινωνικό σύνολο. Υπόθεσε ότι το κείμενο σου θα δημοσιευτεί σε περιοδικό με κοινωνικά θέματα