Έχει περάσει η εποχή της Αναγέννησης, όταν πρότυπο του ανθρώπου ήταν ο «Homo Universalis», ο πολυπράγμων, δηλαδή, άνθρωπος που ασχολούνταν με ένα ευρύτατο φάσμα αντικειμένων και γινόταν τόσο περισσότερο αξιοθαύμαστος, όσο μεγαλύτερο ήταν το πλήθος των διαφορετικών θεμάτων για τα οποία κατείχε γνώσεις. Ο σύγχρονος άνθρωπος αξιολογείται όχι με βάση τη σφαιρικότητα των γνώσεων, αλλά με κριτήριο το βάθος στο οποίο έχει διεισδύσει σχετικά με ένα μικρό πεδίο του επιστητού, με το κατά πόσο δηλαδή εξειδικευμένος είναι.
Η εξειδίκευση υπήρξε επακόλουθο του οριζόντιου και κάθετου καταμερισμού της εργασίας. Μια στοιχειώδης ειδίκευση υπήρχε πάντα. Άνθρωπος για όλες τις δουλειές μάλλον δεν υπήρξε ποτέ. Απεναντίας, θα πρέπει να θεωρούμε βέβαιο ότι το «εφ΄ω έκαστος ετάχθη» (για ό,τι ο καθένας ορίστηκε) ισχύει από τότε που οργανώθηκαν οι πρώτες κοινωνίες και από τότε εμφανίστηκαν και οι πρώτοι «επαΐοντες*», ανάλογα βέβαια με τις ανάγκες και τις δραστηριότητες των ανθρώπων κάθε κοινωνίας. Σταδιακά, όσο περισσότερο κατατεμνόταν η παραγωγή των προϊόντων, όσο εξελίσσονταν τα τεχνικά παραγωγικά μέσα, τόσο πιο λεπτομερής γινόταν η εξειδίκευση.
Σήμερα η εξειδίκευση έγινε απολύτως αναγκαία. Πρώτα, γιατί οι ασχολίες του σύγχρονου ανθρώπου καλύπτουν ένα τόσο ευρύ φάσμα, ώστε να είναι αδύνατη η ταυτόχρονη επίδοσή του σε πολλούς και διαφορετικούς τομείς. Έπειτα, η εξειδίκευση επιβάλλεται στην εποχή μας από την έκρηξη των επιστημονικών γνώσεων. Όσο περισσότερα αντικείμενα περιλαμβάνονται στο πλάτος μιας επιστήμης, τόσο πιο δύσκολη γίνεται η έρευνά τους σε βάθος. Γι΄ αυτό και οι επιστήμες διαρκώς επιμερίζονται σε κλάδους και οι επιστήμονες εξειδικεύονται σε κάποιον απ΄αυτούς. Παράλληλα με την επιστήμη εξελίσσεται και η τεχνολογία. Η χρήση, λοιπόν, των σύγχρονων εξελιγμένων τεχνικών μέσων απαιτεί και εξειδικευμένους χειριστές. Αν σ΄αυτά προσθέσουμε και την ανάγκη να αντιμετωπιστούν αποτελεσματικά τα πολύπλοκα προβλήματα που υπάρχουν στην εποχή μας, αντιλαμβανόμαστε πόσο απαραίτητη είναι σήμερα η εξειδίκευση.
Με την εξειδίκευση των εργαζομένων αυξάνεται η παραγωγικότητα, η οποία έχει τεράστια σημασία για την οικονομική και, κατ΄επέκταση, την κοινωνική πρόοδο. Οι εργαζόμενοι γίνονται πιο επιτήδειοι, αποκτούν ειδικές γνώσεις, αναπτύσσουν την επινοητικότητα και την επιδεξιότητά τους και, επομένως, χρησιμοποιούν πιο αποδοτικά τις σωματικές και πνευματικές τους ικανότητες. Εξοικονομούνται δυνάμεις, μέσα, χρόνος και κεφάλαια, με αποτέλεσμα όχι μόνο να μειώνεται το κόστος και να γίνονται πιο ανταγωνιστικά στην αγορά τα προϊόντα, αλλά και να αυξάνεται η παραγωγή τους.
Όσο προχωρεί ο οριζόντιος και κάθετος καταμερισμός της εργασίας, τόσο εξελίσσονται και τα τεχνικά μέσα, επειδή αυτά προορίζονται να επιτελέσουν πολύ εξειδικευμένες λειτουργίες. Βελτιώνεται, επίσης, και η οργάνωση των επιχειρήσεων, καθώς δημιουργούνται νέα τμήματα και ανασυγκροτούνται τα ήδη υπάρχοντα, ώστε να είναι πιο αποδοτική η λειτουργία τους. Κατ΄αυτόν το τρόπο δημιουργούνται νέες ειδικότητες και νέες θέσεις εργασίας.
Παρόμοιες αλλαγές, όσον αφορά τις μεθόδους έρευνας, τα εργαστηριακά μέσα και, συνεπώς, τη γνώση, επιφέρει η εξειδίκευση και στην επιστήμη. Χάρη στην αποκλειστική και συνεχή ενασχόληση με ένα συγκεκριμένο και περιορισμένο αντικείμενο του επιστητού η γνώση γίνεται πιο βαθιά, πιο λεπτομερής και πιο ακριβής. Στην εποχή μας ο επιστήμονας, αν δεν έχει εξειδίκευση, κινδυνεύει να μείνει στην επιφάνεια και να μιλάει με γενικότητες ανούσιες και άχρηστες.
Επιπλέον, με την εξειδίκευση και το σύγχρονο διεθνή καταμερισμό της παραγωγής, εκλείπει η παραδοσιακή οικονομική αυτάρκεια ιδιωτών και κρατών. Αυτή η έλλειψη αυτάρκειας ενισχύει την αλληλεξάρτηση, την αλληλεγγύη και την υπευθυνότητα των ανθρώπων. Η παραγωγική διαδικασία μοιάζει με μια αλυσίδα και η αποδοτική λειτουργία της εξαρτάται από τη συνοχή των κρίκων της αλυσίδας αυτής, δηλαδή την αδιάλειπτη και αρμονική συνεργασία των ανθρώπων, είτε είναι άτομα είτε επαγγελματικές και κοινωνικές ομάδες είτε ακόμη και κράτη ολόκληρα.
*επαΐοντες: ειδικοί, ειδήμονες
Σπ. Κούτρας
ΠΑΡΑΤΗΡΗΣΕΙΣ
Α. Να γράψετε την περίληψη του κειμένου σε 100-120 λέξεις.
Β. 1.Να γράψετε έναν πλαγιότιτλο για καθεμιά παράγραφο του κειμένου.
2.Να βρείτε τις διαρθρωτικές λέξεις και φράσεις της τρίτης παραγράφου και να προσδιορίσετε τη σημασία τους.
3.Ποια είναι η δομή της 4ης και 5ης παραγράφου.
4.Να γράψετε μια αντώνυμη για καθεμία από τις παρακάτω λέξεις:
επιδεξιότητα, πολύπλοκα, εξοικονομούνται, βελτιώνεται, λεπτομερής.
5.Με καθεμιά από τις παρακάτω λέξεις να σχηματίσετε από μια περίοδο λόγου, ώστε να διαφαίνεται το περιεχόμενο της λέξης:
επακόλουθο, κατατεμνόταν, επιτήδειοι, αυτάρκειας, αδιάλειπτη.
6.«Όσο περισσότερα αντικείμενα περιλαμβάνονται στο πλάτος μιας επιστήμης, τόσο πιο δύσκολη γίνεται η έρευνά τους σε βάθος».
Να αναπτύξετε με τη μέθοδο των παραδειγμάτων την παραπάνω φράση (της 3ης παραγράφου), σε μια παράγραφο 80-100 λέξεων.
Γ. Με ένα άρθρο στη σχολική σας εφημερίδα να απαντήσετε σε όσα υποστηρίζει ο συγγραφέας αναφέροντας τεκμηριωμένα τους κινδύνους που προέρχονται από την εξειδίκευση και προτείνοντας τρόπους αντιμετώπισης τους. ( 450-550 λέξεις)