ΚΟΙΝΗ ΓΝΩΜΗ
Ο όρος «κοινή γνώμη» (offentliche Meinung) μεταφράστηκε στη Γερμανία προς τα τέλη του 180υ αιώνα από τον αντίστοιχο γαλλικό όρο (opinion publique) - δη¬μόσια γνώμη. Το επίθετο «δημόσια» έδειχνε ότι η κοινή γνώμη ενδιαφέρεται για ότι σχετίζεται με τις δημόσιες και τις κρατικές υποθέσεις. Σαν συνολική άποψη όλων των πολιτών -citoyen- που ασχολούνται με τα κοινά, η κοινή γνώμη αντι¬προσώπευε μια αόρατη μεν αλλά υπολογίσιμη δύναμη, εναντίον της οποίας δεν μπορούσε να έχει σε μόνιμη βάση ελπίδες καμία πολιτική, ούτε του ίδιου του βα¬σιλιά.
Η κοινή γνώμη ήταν δηλαδή «η συμφωνία των πολλών, ή τουλάχιστον του μεγαλύτερου μέρους των πολιτών ενός κράτους, σε απόψεις που ο καθένας έχει διαμορφώσει μόνος του σύμφωνα με τις εμπειρίες του και τον προσωπικό του προβληματισμό ».
Ο ορισμός αυτός σημαίνει ότι η παράδοση, η καταγωγή, οι συνήθειες ή η απλή συμπόρευση με τα πρότυπα της «σιωπηρής» πλειοψηφίας, πρέπει να απο¬κλεισθούν από τη φύση της (ενεργητικής) κοινής γνώμης. Ο κριτικός αγωνιστικός χαρακτήρας της έννοιας της κοινής γνώμης του διαφωτισμού υπονοεί πως ο κα¬θένας διαμορφώνει μόνος του την άποψή του, μέσα από εμπειρίες και προβλη¬ματισμό, και δεν εμπιστεύεται τυφλά τις απόψεις των άλλων, ακόμα κι αν αυτοί αποτελούν πλειοψηφία. [...]
Αν συγκρίνουμε, όμως, το εξιδανικευμένο μοντέλο της κοινής γνώμης που έχει η φιλελεύθερη αστική τάξη του 18ου αιώνα και του διαφωτισμού, με τη σημερινή εικόνα της «κοινής γνώμης», θα προκύψουν τρεις τουλάχιστον εμφανείς διαφο¬ρές:
Πρώτο: η εμπιστοσύνη στην κριτική ικανότητα των πολιτών φαίνεται σήμερα να έχει εξαφανιστεί, ακόμα και στις δυτικές δημοκρατίες. Με δεδομένες τις εμπει¬ρίες των μαζικών κινημάτων του αιώνα μας, του φασισμού και του εθνικοσοσιαλι¬σμού, των οργανωμένων διώξεων μειονοτήτων (Εβραίων, Τσιγγάνων κτλ.) που πραγματοποιήθηκαν κάτω από την επιδοκιμασία μεγάλων τμημάτων του πληθυ¬σμού, η πολιτική κριτική ικανότητα του μέσου πολίτη εμφανίζεται πολύ αμφίβολη. Η ικανότητα αυτή αμφισβητήθηκε για τη μεγάλη πλειοψηφία του πληθυσμού ήδη από τα τέλη του προηγούμενου αιώνα στα πλαίσια του σχήματος ελίτ / μάζα, είτε λόγω έλλειψης επαρκούς πληροφόρησης, είτε λόγω παραπλάνησης, είτε χάρη στην ευπάθεια σε προκαταλήψεις ή χάρη στην αποτελεσματικότητα των προπα¬γανδιστικών τεχνικών.
Δεύτερο: το πλήθος και η πολυπλοκότητα των σημερινών πολιτικών προβλη¬μάτων έχουν αυξηθεί κατακόρυφα (π.χ. πυρηνική ενέργεια, περιβάλλον, ανεργία, πληθωρισμός κτλ.). Οι ίδιοι οι εκλεγμένοι αντιπρόσωποι του λαού εμφανίζονται αβοήθητοι απέναντι σε τέτοιας κλίμακας πολιτικές αποφάσεις. Φαίνεται παράδο¬ξο: ακριβώς για τέτοια θέματα από τα οποία δείχνει να εξαρτάται το μέλλον μας, η πλειοψηφία των εκλογέων παραμένει σχεδόν απληροφόρητη και αμέτοχη στις αποφάσεις.
Τρίτο: η διαμόρφωση της κοινής γνώμης από τα μέσα μαζικής ενημέρωσης, όπως συμβαίνει στην πλειοψηφία των βιομηχανικών κρατών, μοιάζει με ένα πα¬νηγύρι όπου μπορεί να βρει κανείς κάθε είδους γυαλιστερά μικροπράγματα, όχι όμως και τις ουσιαστικές πληροφορίες για πολιτικό προβληματισμό. Ο ακροατής και ο τηλεθεατή ς υπερφορτώνονται κατά κανόνα με πληθώρα από πολιτικές πλη¬ροφορίες, κι έτσι αντιδρούν όχι σαν συνειδητοποιημένοι πoλίτες, αλλά μάλλον σαν κορεσμένοι και πολιτικά αδιάφοροι καταναλωτές.
Η ενασχόληση με τις δημόσιες υποθέσεις φέρνει (αν φέρνει) με πολύ αργό ρυθμό, και μόνο έπειτα από πολλές περιπλανήσεις σε εσφαλμένες κατευθύνσεις κάποιες επιθυμητές αλλαγές. Δεν ε(ναι καθόλου παράξενο το γεγονός ότι σήμερα, παράλληλα με την απάθεια και τις βίαιες μορφές διαμαρτυρίας, εμφανίζονται αι¬σθήματα απογοήτευσης ακριβώς εκεί όπου συνταγματικά υπάρχει η δυνατότητα για ολοκληρωμένη πληροφόρηση πάνω στην πολιτική.
Το εκφυλισμένο προϊόν της άλλοτε φιλελεύθερης αστικής δημοσιότητας πα¬ρουσιάζει όλα τα χαρακτηριστικά της «κατευθυνόμενης δημοσιότητας». Ο όρος αυτός μπορεί κατ' αρχήν να εκφράσει μόνο την ποιοτική αλλοτρίωση.
Kurt Lenk, Πολιτική Κοινωνιολογία, μτφρ. Φ. Κοκαβέσης, εκδ. Παρατηρητής, Θεσσαλονίκη 1990, αποσπάσματα από τις σελ. 143-147
ΠΑΡΑΤΗΡΗΣΕΙΣ
Α Να παρουσιάσετε το περιεχόμενο του προηγούμενου κειμένου με μια πε¬ρίληψη 100-120 λέξεων. Υποθέστε πως η παρουσίαση αυτή γίνεται στο πλαίσιο μιας συζήτησης που διεξάγεται στην τάξη.
Β1 Να διακρίνετε τις νοηματικές ενότητες του κειμένου και να επισημάνετε τη νοηματική σχέση που συνυφαίνεται ανάμεσά τους.
Β2 "Η κοινή γνώμη ήταν δηλαδή "η συμφωνία των πολλών, ή τουλάχιστον του μεγαλύτερου μέρους των πολιτών ενός κράτους, σε απόψεις που ο καθέ¬νας έχει διαμορφώσει μόνος του σύμφωνα με τις εμπειρίες του και τον προ¬σωπικό του προβληματισμό"». Σε ποιο βαθμό συνεχίζει, κατά το συγγραφέα, να ισχύει αυτό και στις μέρες μας;
Β3 Να αναφέρετε ονομαστικά τις αιτίες στις οποίες αποδίδει ο συγγραφέας την αμφισβήτηση της κριτικής ικανότητας των πολιτών.
Β4 "Το εκφυλισμένο προϊόν της άλλοτε φιλελεύθερη ς αστικής δημοσιότη¬τας παρουσιάζει όλα τα χαρακτηριστικά της "κατευθυνόμενης δημοσιότη¬τας"»: Να εξηγήσετε το νόημα της προηγούμενης άποψης.
Β5 Να συνδυάσετε το επίθετο κοινός, -η, -ό με κατάλληλα ουσιαστικά, για να σχηματίσετε πέντε ονοματικά σύνολα (π.χ. κοινή γνώμη) και να χρησιμοποι¬ήσετε δύο από αυτά σε προτάσεις.
Β6 δημόσιες, υπολογίσιμη, , αμφίβολη. πολυπλοκότητα: Να γράψετε ένα αντώνυμο για καθεμιά από τις παραπάνω λέξεις του κειμένου.
Γ Σε ποιο βαθμό πιστεύετε ότι η κοινή γνώμη είναι η συνισταμένη της ελεύ¬θερης βούλησης των πολιτών και ποιοι παράγοντες πιστεύετε ότι ασκούν επί¬δραση στη διαμόρφωσή της; Υποθέστε πως εκθέτετε τις απόψεις σας (300-400 λέξεις) σε συζήτηση που διεξάγεται στην τάξη.