Κριτήριο Αξιολόγησης ( Στερεότυπα )

 

 

 

Προκαταλήψεις: Όταν το μυαλό στήνει παγίδες

 

Όλοι γνωρίζουμε περιστατικά επιθέσεων σε μετανάστες από μέλη ρατσιστικών ομάδων. Αλλά ας μην πάμε τόσο μακριά: σίγουρα θα έχετε βρεθεί σε συζήτηση όπου έχει ακουστεί η φράση «δε θέλω να συνεργαστώ με Αλβανό, δεν τους έχω εμπιστοσύνη», «αυτή η περιοχή είναι γεμάτη ξένους, πρόσεξε μη σε κλέψουν» ή «δε θα ήθελα ποτέ η κόρη μου να μπλέξει με μαύρο». Παράλληλα, πληθαίνουν οι θεωρίες περί «ανωτερότητας» των Ελλήνων, οι οποίες διαδίδονται μέσω τηλεοπτικών εκπομπών και βιβλίων για να βρουν ουκ ολίγους οπαδούς.

 

Και όλα αυτά συμβαίνουν σε μια χώρα που τις τελευταίες δεκαετίες έχει δεχτεί ένα μεγάλο μεταναστευτικό ρεύμα. Τα στατιστικά στοιχεία παρουσιάζουν τους μετανάστες να συνιστούν πλέον το 10% του συνολικού πληθυσμού.  Ωστόσο, η περίπτωση της Ελλάδας δεν αποτελεί εξαίρεση. Η Ευρωπαϊκή Ένωση κρούει τον κώδωνα του κινδύνου σχετικά με τη διάδοση του ρατσισμού, την ξενοφοβία, τον αντισημιτισμό, την περιθωριοποίηση των τσιγγάνων, την ισλαμοφοβία στη Γηραιά Ήπειρο. Δεδομένου ότι στον κόσμο όπου ζούμε διαρκώς πολλαπλασιάζονται οι μετακινήσεις πληθυσμών από το ένα κράτος στο άλλο, οι προκαταλήψεις που έχουν να κάνουν με την εθνικότητα και το χρώμα του δέρματος έρχονται πλέον στην ημερήσια διάταξη. Τι σημαίνει όμως προκατάληψη;

 

Το 1954 ο διάσημος Αμερικανός ψυχολόγος Γκόρντον Όλπορτ αντιμετώπιζε τη δημιουργία στερεότυπων ως χαρακτηριστικό του ανθρώπινου είδους. Υποστήριζε ότι, δεδομένου ότι η ζωή μας είναι τόσο σύντομη και ότι έχουμε τόσο έντονη την ανάγκη της προσαρμογής, πρέπει να οργανώνουμε και να κατηγοριοποιούμε τα αντικείμενα και τα υποκείμενα του κόσμου σε μεγάλες κατηγορίες, προκειμένου να εξελισσόμαστε μέρα με τη μέρα. Πεποιθήσεις όπως «οι άντρες είναι καλύτεροι στα μαθηματικά», «οι Αλβανοί είναι κλέφτες», «οι Εβραίοι είναι φιλάργυροι» ή «οι γυναίκες δεν έχουν ηγετικές ικανότητες» αναπαράγονται στο συλλογικό ασυνείδητο, ακόμη κι αν είναι λανθασμένες.

  

Η Μπανατζί, συμπέρανε ότι οι ενστικτώδεις προκαταλήψεις μας αφορούν κυρίως ανθρώπους διαφορετικής φυλής, τις γυναίκες, τους ομοφυλόφιλους και τους ηλικιωμένους. Προς μεγάλη της έκπληξη, οι διακρίσεις που σχετίζονται με την ηλικία είναι οι συχνότερα εμφανιζόμενες ανάμεσα στα 8 και στα 68 χρόνια μας. «Η έννοια “γέρος” είναι σχετική και σημαίνει “πιο ηλικιωμένος από εμένα”», λέει η ερευνήτρια. Η γήρανση έχει συνδεθεί στο μυαλό μας με αρνητικά χαρακτηριστικά, όπως τη φθορά του δέρματος, τη μείωση της δύναμης και της ευλυγισίας, την εξασθένηση των νοητικών ικανοτήτων. Το πιο ανησυχητικό συμπέρασμα της έρευνας της; Οι περισσότεροι άνθρωποι δε νιώθουν άσχημα για προκαταλήψεις τέτοιου τύπου, όπως νιώθουν για τα ρατσιστικά στερεότυπά τους. Όσον αφορά τις προκαταλήψεις σχετικά με το φύλο, το 80% των ερωτηθέντων συνδέει τους άντρες με την έννοια «δουλειά», ενώ τις γυναίκες με την έννοια «οικογένεια».

 

Παρ’ όλο που οι περισσότερες προκαταλήψεις είναι υποσυνείδητες, μπορεί να μας επηρεάσουν στη λήψη αποφάσεων. Επιπλέον, πρόσφατες έρευνες αποκαλύπτουν ότι τα στερεότυπά μας μπορούν να διαστρεβλώσουντην αντίληψή μας για τα γεγονότα και να αλλοιώσουν τις αναμνήσεις μας. Μπορούν, επίσης, να καθορίσουν τον τρόπο με τον οποίο ερμηνεύουμε διφορούμενες πράξεις, ανάλογα με τη φυλή, το φύλο και την ηλικία εκείνου που τις έκανε. 

 

Το γεγονός ότι οι προκαταλήψεις έχουν τις ρίζες τους στο μακρινό παρελθόν φαίνεται να μην επιδέχεται αμφισβήτηση. Μια ομάδα πρέπει να συνεργαστεί για να διαφυλάξει την ιδιοκτησία της, οπότε οι άλλοι μετατρέπονται αυτομάτως σε ανταγωνιστές ή εχθρούς. Έτσι, γεννώνται συναισθήματα όπως ο θυμός ή η απόρριψη, από τη στιγμή που ερχόμαστε σε επαφή με άτομα ξένα προς την ομάδα. «Όταν υφίσταται η απειλή μιας διαμάχης, το διαφορετικό είναι συνώνυμο με το κακό», λέει ο Ντεστένο.

  

Η εξέλιξη μας προδιαθέτει να έχουμε προκαταλήψεις. Όμως, το περιβάλλον όπου ζούμε «είναι τελικά εκείνο που καθορίζει τις ομάδες των ανθρώπων προς τους οποίους θα είμαστε προκατειλημμένοι και τη συμπεριφορά μας απέναντί τους», προσθέτει ο Νιούμπεργκ. Τελικά όπως έλεγε και ο Έντουαρντ Μάροου, μια από τις σπουδαίες προσωπικότητες της δημοσιογραφίας κατά το Β΄ Παγκόσμιο πόλεμο, διάσημος για την εντιμότητα και την ακεραιότητά του: «Κανένας δεν μπορεί να απελευθερωθεί εντελώς από τις προκαταλήψεις του, ωστόσο μπορούμε να τις αναγνωρίσουμε».

Περιοδικό Focus

 

ΠΑΡΑΤΗΡΗΣΕΙΣ

 

1. Να γίνει περίληψη του κειμένου σε 80 με 100 λέξεις.

 

2. Πού βασίζονται τα στερεότυπα και πώς επηρεάζουν τη συμπεριφορά του ατόμου, σύμφωνα με το κείμενο;

 

3. «Κανένας δεν μπορεί να απελευθερωθεί εντελώς από τις προκαταλήψεις του, ωστόσο μπορούμε να τις αναγνωρίσουμε»: να αναλυθεί η πρόταση σε μια παράγραφο με τη μέθοδο του αιτίου – αποτελέσματος.

 

4. Αφού εντοπίσετε το συλλογισμό με τον οποίο αναπτύσσεται το παραπάνω κείμενο, να τον αναλύσετε.

 

5. Να αντικατασταθούν οι επιτονισμένες λέξεις του κειμένου με άλλες συνώνυμες.

 

6. υποσυνείδητες, διαφυλάξει, καθορίζει: να βρεθούν τα συνθετικά των λέξεων και να δοθούν νέες σύνθετες λέξεις με το πρώτο συνθετικό.

 

7. Σε ένα άρθρο στη σχολική εφημερίδα να επισημάνετε τις αρνητικές συνέπειες των στερεοτύπων στη σημερινή κοινωνία. Πώς μπορεί η εκπαίδευση να συμβάλλει στον περιορισμό του φαινομένου και στην αρμονική συνύπαρξη των ατόμων;